کنترل کیفیت فرش و رفوگری : امروزه یکی از قسمتهای مهم ماشین های بافندگی فرش که مورد توجه ویژه سازندگان قرار گرفته است، سیستم های «برخط» کنترل کیفیت فرش در حال بافت می باشد.
4 – 4 – مرحله کنترل کیفیت فرش خام و رفوگری
امروزه یکی از قسمتهای مهم ماشین های بافندگی فرش که مورد توجه ویژه سازندگان قرار گرفته است، سیستم های «برخط» کنترل کیفیت فرش در حال بافت می باشد. به عبارت دیگر تلاش می شود تا ضمن کنترل دقیق عوامل تأثیرگذار، از به وجود آمدن عیوب به هنگام تولید فرش جلوگیری شود.
با این حال و علی رغم پیشرفت های به وجود آمده در قسمت های کنترلی ماشین های بافندگی فرش، احتمال به وجود آمدن برخی عیوب در فرش بافته شده وجود دارد.
بنابراین، قبل از آن که فرش های بافته شده (خام) تحت عملیات آهار و تکمیل قرار گیرند، باید از مرحله کنترل کیفیت فرش خام و رفوگری عبور کنند. در این مرحله، فرش هایی که از ماشین بافندگی خارج می شوند، به صورت رول های ۳ تا ۵ تخته ای (به طول ۱۲ تا ۲۰ متر) برش می خورند.
سپس توسط گاری های مخصوص حمل رول خام، به قسمت کنترل کیفیت و رفوگری منتقل می شوند. نخستین اقدام در کنترل کیفیت فرش خام، تعیین وزن آن می باشد.
بنابراین، ابتدا وزن رول های فرش توسط باسکول اندازه گیری می شوند. این اندازه ها در برگه های مخصوص یادداشت می شوند. وزن هر تخته فرش محاسبه و بررسی می شود تا کمتر و یا بیشتر از میزان تعیین شده نباشد.
از آن جایی که عمده تغییرات وزن در این مرحله مربوط به تغییر وزن نخ خاب و در نتیجه تغییر ارتفاع خاب فرش می باشد، اندازه گیری دقیق وزن، یکی از مهم ترین کنترل هایی است که بر روی فرش تولیدی صورت می گیرد.
علاوه بر آن، معمولا بین ۷۰ تا ۸۵٪ از وزن هر فرش را وزن نخ های خاب تشکیل میدهند که بزرگترین سهم و بیشترین تاثیر را در قیمت تمام شده هر تخته فرش دارد. بنابراین، اندازه گیری وزن و تطابق وزن فرش های تولیدی با مقادیر از پیش تعیین شده، می تواند به شدت بر قیمت تمام شده فرش و سود تولید تأثیر بگذارد.
لازم به ذکر است که در کارخانجات قدیمی که فرش های زیر، دارای نخ خاب مرده باید باشند، بین وزن فرشهای رو و زیر تفاوت زیادی وجود دارد که به هنگام اندازه گیری در نظر گرفته می شود.
همچنین در فرش های بافته شده در ماشین های بافندگی مدرن نیز به دلیل بافت نخهای خاب مرده «درگیر» در لایه زمینه، اختلاف وزنهایی مشاهده خواهد شد.
بیش از اندازه گیری وزن رول های فرش، عملیات بازرسی چشمی به دقت توسط کارگران و دیگران انجام می شود. این کار در بسیاری از کارخانجات کوچک که تولید روزانه آنها محدود است، با پهن کردن رول فرش خام بر روی زمین صورت می گیرد.
رفوگر با دقت تمام، تلاش می کند تا هر گونه عیب به وجود آمده در پشت و روی فرش مانند وجود رگه، دورنگی، بی پودی، خاب کندگی (کچلی)، نقشه شکستگی، ناهمواری خاب و… را پیدا و نسبت به اصلاح آن اقدام کند.
در کارخانجات بزرگتر با حجم تولید بسیار بالاتر، رولهای فرش به «ماشین کنترل و بازرسی» یا ماشین رفوگری تغذیه می شوند. در این ماشین، فرش ها از پشت بر روی میز شیب دار ماشین قرار می گیرند.
نور کافی از بالا بر روی فرشها تابیده میشود. رفوگر می تواند با زدن یک کلید، فرش را به جلو برده و یا به عقب برگرداند تا بتواند به دقت فرش را مشاهده نموده، عیوب آن را بیابد. پس از پیدا کردن عیوب، رفوگر با مهارت خاص خود نسبت به بازسازی فرش و رفع عیوب قابل رفع آن اقدام می کند.
یکی از عیوب بسیار شایع، «نبافت» یا به عبارتی بافته نشدن یک یا چند نخ خاب در یک نقطه از فرش است که می تواند به دلایلی از جمله پارگی نخ خاب حین بافت و یا عملکرد ناقص ژاکارد در آن نقطه از فرش باشد.
در این حالت، رفوگر موظف است به صورت دستی به بافتن و ترمیم این نوع نقاط اقدام نماید. به این منظور، ابتدا رفوگر نخ خاب رنگی مورد نظر را از بین ماسوره های مختلف نخ خاب قرار گرفته بر روی تخته ماسوره همراه خود، انتخاب می کند.
سپس نخ خاب را با دقت از سوراخ میانی دسته سوزن رفوگری (که سوزنی بزرگ و شبیه درفش است) عبور داده، از نوک سوزن بیرون می کشد.
در ادامه، رفوگر سوزن را از پشت فرش در نقطه نبافت برزنت فرو کرده، از لابه لای نخهای تار و پود و در راستای عمود بر آنها (موازی نخهای خاب) عبور می دهد.
پس از عبور نخ از پشت فرش به روی فرش، رفوگر با یک دست خود سوزن را در موقعیت خود نگهداشته و با دست دیگر سرنخ را از سوزن گرفته، آن را به اندازه چند سانتی متر بیرون می کشد. در ادامه، در حالی که با یک دست، نخ قبلی را در روی فرش محکم نگه می دارد، با دستی که سوزن را در اختیار دارد، نقطه مجاور را می بافد.
به این ترتیب رفوگر نقاط نبافت یا خالی را پر می کند و تعداد زیادی نخ بلند بر روی فرش به جا می ماند. عملیات ترمیم نقاط نبافت فرش، به مهارت بالایی نیاز دارد، چون محل بافت باید دقیقا بر اساس نقشه فرش با همان نخ خاب رنگی و با تراکمی مشابه تراکم فرش بافته شود تا بعد از ترمیم کاملا مشابه سایر نقاط فرش بوده، هیچ اثری از ترمیم در آن نقطه دیده نشود.
پس از بافته شدن محل نبافت، رفوگر با یک قیچی مخصوص نخهای اضافی را از روی فرش بریده و سطح محل بافته شده را با بقیه قسمت های فرش هم سطح می سازد.
اگر تعداد نقاط بافته نشده بسیار زیاد باشد، به عیب «کچلی» شناخته می شود. در این حالت، ممکن است یک قسمت از نقشه فرش مانند یک گل یا یک برگ بافته نشده باشد، که در این صورت رفوگر کار سخت تری دارد چون همزمان باید آن گل یا برگ را از قسمتهای دیگر نقشه فرش پیدا کرده، عینا مشابه آن را ببافد که علاوه بر زمان زیاد، مهارت و دقت دوچندانی می طلبد.
یکی دیگر از عیوب، «خاب کندگی» است. در این حالت ارتفاع خاب فرش در یک ناحیه از فرش به شدت کوتاه بوده و گودی آن ناحیه نسبت به سطح کل فرش، به خوبی دیده می شود.
مهم ترین دلیل به وجود آمدن این عیب، زیادبودن کشیدگی نخهای خاب آن نقطه از بافت میباشد که سبب می شود تا تغذیه نخ های خاب در آن ناحیه از فرش نسبت به سایر نقاط کمتر و محدودتر باشد.
چنان چه ابعاد ناحيه خاب کندگی، از چند سانتی متر در چند سانتی متر بیشتر نباشد، رفوگر با بیرون آوردن نخ های خاب کوتاه در آن ناحیه، جای آنها را به روش فوق الذکر پر و ترمیم می کند.
برعکس، چنان چه ابعاد ناحیه معیوب بزرگ باشد، تعمیر و ترمیم آن، وقت و هزینه بالایی در برداشته، مقرون به صرفه نخواهد بود. در چنین حالت ، فرش را درجه دار کرده به صورت فرش معیوب و یا ضایعاتی به فروش می رسانند.
چله پارگی نیز می تواند یکی دیگر از عیوب فرش بافته شده باشد. در این حالت، رفوگر تعدادی از نخهای خاب اطراف آن نقطه از فرش را در می آورد تا دو سر نخهای چله پاره شده آزاد و قابل گره زدن شوند.
سپس با مقداری نخ چله اضافی از همان جنس و گره هریک از سرهای آن به یکی از سرنخ های چله پاره شده، آنها را به یکدیگر متصل نموده، چله پاره شده را تعمیر می کند. در ادامه، رفوگر نخ های خاب محل مورد نظر در فرش را که برای یافتن سرهای چله و پیوند آنها در آورده بود، بافته، آن ناحیه را ترمیم می کند.
سایر عیوب به وجود آمده در فرش مانند بی پودی، وجود رگه در قسمتی از فرش و .. نیز که قابل تعمیر بوده یا از نظر وقت و هزینه ارزش تعمیر و بازسازی را داشته باشند، بر اساس مهارت و تجربه رفوگر ترمیم میشوند.
رفع عیب در فرش های زیر، به دلیل وجود نخ های خاب مرده و پوشیده بودن تمام پشت فرش از نخ های خاب شناور، مشکل تر از فرش های رو می باشد.
از این رو رفوگر باید قبل از هرگونه اقدامی نسبت به تراشیدن پشت فرش و جدا کردن نخهای خاب شناور در نقطه مورد نظر اقدام کند.
این کار به وسیله ابزار تراش (یک قطعه چوب که بر روی آن تیغه ارهای تیزی نصب شده است)، انجام می شود. رفوگر ابزار تراش را در دست گرفته، با کشیدن آن به پشت فرش به صورت رفت و برگشتی، نخهای خاب شناور را می تراشد.
بدین ترتیب نخهای خاب مرده شناور از محل ریشه بریده شده، از پشت فرش زدوده میشود. این کار، نوعی پشت پاک کنی دستی قسمتی از فرش می باشد.
یکی از بازبینی های دیگری که در بخش کنترل کیفیت فرش خام وجود دارد، اندازه گیری ابعاد (طول و عرض) فرش خام می باشد.
از آن جایی که حین عملیات آهار، مقداری جمع شدگی در طول و عرض فرش رخ می دهد، ضروری است تا طول و عرض اولیه فرش در حال بافت، کمی بزرگتر از مقادیر نهایی آن باشد تا در اثر جمع شدگی ناشی از آهار، ابعاد فرش به اندازه استاندارد خود برسد.
معمولا مقدار عرض اضافه یک فرش با ۳ متر عرض، بین ۳ تا ۵ سانتی متر و مقدار طول اضافه فرشی به طول ۴ متر، بین ۵ تا ۱۰ سانتی متر می باشد.بررسی گونیا بودن چهار گوشه فرش های مربعی یا عمود بودن اضلاع فرش به یکدیگر، از دیگر مواردی است که رفوگران موظف به کنترل آن هستند.
گونیا نبودن گوشه های فرش که اصطلاحا به آن عیب «سرکجی طاقه» یا به اختصار، «عیب سرطاقه» می گویند، می تواند به دلیل یکنواخت نبودن «کشیدگی» نخهای چله روی قرقره های سمت راست و چپ ماشین بافندگی و یا به دلیل تنظیم نبودن سیستم تغذیه چله ها باشد.
گونیا نبودن گوشه های یک فرش، نه تنها برای همان فرش یک عیب مهم محسوب می شود، بلکه می تواند سبب معیوب شدن (کج شدن) تعدادی از فرش های دیگری شود که در مرحله آهار، به ابتدا و انتهای این فرش متصل بوده، در نتیجه خسارت های سنگینی را به همراه داشته باشد.
