در هر کشور یا فرهنگی، سنت و آثار باستانی وجود دارد که صنعت فرش بافی یکی از صنعت های متعلق و منحصر به ایرانیان است. فرش پازیریک یکی از فرش های دستبافت با نقشه های بسیار مجلل است که می توان گفت افتخار ایرانیان است.
قالی پازیریک یکی از قدیمی ترین قالی های جهان است که قدمتش به 3 الی 4 قرن قبل از میلاد باز می گردد و برای پوشاندن اسب به کار می رفته است. اگر بخواهیم تاریخچه ی این قالی را بررسی کنیم، پازیریک در سال 1949 در قبر یک نجیب زاده در یک دره ی خشک در قزاقستان پیدا شد.
این قالی در یخ ها یخ زده بود و بسیار هم خوب حفظ شده بود. در قسمت مرکز فرش یک نقشه ی آهو و جنگجویانی سوار بر اسب بوده است. تمام الیاف های فرش از پشم بافته شده است. اغلب نقشه های این نوع قالی جانوران افسانه ای و آهوی در حال چرا و شیر است.
این قالی تا به حال در ارمنستان باستان، ایران و آسیای میانه تولید شده است. اما بعدها قالی پازیریک مشابه این نقشه ها در ترکمن نیز پیدا شده است . هنوز مشخص نشده است که این قالی را به کجا باید نسبت داد.
اما نظریه های مختلفی درباره ی منشا و اصالت قالی وجود دارد. یک نظریه ی ترکی موجود است که می گوید این قالی منشا ارمنی دارد. همچنین یک نظریه ی ایرانی نیزموجود است اما به طور کامل هنوز شرح داده نشده است.
ممکن است هنگام مطالعه ی تاریخچه ی فرش پازیریک، این سوال برای شما پیش بیاید که چگونه این فرش یک قدمت و تمدن این فرش به ایران باز میگردد؟
صنعت فرش از دیرین در کشورمان رونق داشته و هنوز هم در دنیای بی رقیب است، این حرف ها را زیاد شنیده ایم اما سند و مدرکمان برای صحت این موضوع چیست؟
سرگی رودنکو فردی است که مطالعاتی درباره ی این قالی انجام داده است. او هنگام بررسی بافت و نقشه های این فرش، به این موضوع پی میبرد که این فرش شباهت زیادی با تخت جمشید دارد. رودنکو یادآوری کرده است که طرح گوزنی که روی پازیریک است، گوزن زردی است که به عنوان گوزن ایرانی یا گوزن آهنی بین النهرین شناخته شده است.
بسیاری از منتقدان معتقدند که قدمت آن به اشکانیان و مادها برمی گردد. نوع گره ها هم به اشیا باستانی لرستان است که قدمت آن به قرن 4 و 5 برمی گردد. تحقیقاتی نشان می دهند که ایران اولین کشور و اولین قومی بوده است که شروع به قالیبافی کرده است. این نشانده دهنده ی قدمت قالیبافی در ایران است.
یک مورد دیگر که می تواند به به اصیل بودن قالی پازیریک اشاره کند، این است که رنگ قرمز در این قالی زیاد دیده می شود و رنگ قرمز در دوره ی هخامنشی یکی از رنگ های اثلی بوده و به زمان هخامنش باز میگردد.
از طرفی با وجود شباهت های زیادی که نقشه و رنگ این قالی با زمان هخامنش دارد، می توان به ایرانی بودن آن پی برد زیرا همانطور که می دانید نقوش برجسته ی این فرش به مسائل سیاسی و اجتماعی آن دوره اشاره دارد.
پازیریک اصلی، هم اکنون در موزه ی ارمیتاژ روسیه نگهداری می شود. یک شرکت فرش ایرانی در سال 1355 دو فرش در طرح و نقشه ی قالی پازیریک اصلی بافتند که یکی از آنها در یکی از موزه های فرش تهران نگهداری می شود.
نقوش قالی های پازیریک
همانطور که گفته شد هم اکنون قالی پازیریک در رنگ های زنده مثل زرد، سبز، قرمز، آبی، نارنجی روشن بافته می شود. نقشه های این قالی بیشتر سوارکاری، گوزن در حال چرا، بدن شیر و چهره های افسانه ای با لبه های گلدار بافته می شود. امروزه در صنعت قالی بافی اکثرقالی ها را در نقشه ی قالی های پازیریک می بافند.
در حاشیه ی قالی پازیریک، نزدیک ریشه های فرش، نقش اسب هایی است که سوار آن ها هستند. چهره ها و کلاه های افراد سوارکار کاملاٌ مشابه ایران باستان است. بالاتر از نقوش اسب ها، در ردیف های بعدی، نقشه ی حیوانات افسانه ای است که بیانگر اعتقادات و باور مرد آن زمان بوده اند.
شامل ترکیبی از ستاره چهار پر به شکل صلیب همراه با چهار گل می باشد و در مرکز آن مربع کوچکی نقش بسته است و نقشمایه ها در مربعی قاب شده اند . شش مورد از این نقشها در یک ردیف طولی و چهار مورد در ردیف عرضی آن قرار گرفته است که جمعاً تعداد این مربعها 24 عدد می باشد
فرش های پازیریک زیبایی خاصی دارند که واقعاً از ابتدا تا کنون در صنعت قالیبافی ایران منحصر به فرد شناخته شده اند.
موزه فرش ایران واقع در تهران که در سال 1977 جنب پارک لاله تاسیس شده است، انواع مختلفی از بزرگترین فرش های ایرانی از قرن 18 تا به امروز را به نمایش می گذارد. بیش از 135 فرش از کاشان، کرمان، اصفهان، تبریز، یزد و همچنین شهرهای استان خراسان و کردستان در آنجا وجود دارد؛ همچنین یکی از دو فرش هایی که در نقش پازیریک در کاشان بافته شده است هم در آنجا وجود دارد.
هنوز دقیق مشخص نیست که اولین فرش جهان در کجا و چه موقع بافته شده است. در برخی ازگزارش ها آمده است که عشایر در ایران اولین کسانی بوده اند که قالی بافی می کرده اند. خاستگاه دقیق و مشخص آن برای محققان مبهم است.
بیش از احتمال، فرش پازیریک از آسیاس میانه و احتمالاٌ فارس یا ارمنستان آمده است. نقوش و طرح این فرش نشان دهنده ی یک فرهنگ بسیار متمدن است و باتوجه به سابقه ی طولانی تولید فرش که هزاران سال در ایران یا ارمنستان به طول انجامیده است، آنها را به عنوان تولیدکننده ی فرش پازیریک می دانند.
