۳ – ۳- نخ های چله (تار)
همان طوری که در فصل قبل اشاره شد، بخشی از خواص وكیفیت فرش ماشینی به ویژگیهای نخهای چله آن بستگی دارد. نخهای چله با توجه به نقش و کارکردشان در داخل ساختمان بافت فرش ماشینی، شباهت بسیار زیادی به نخ چله فرش دستباف دارند.
از دیرباز، نخهای چله فرش ماشینی، از نوع پنبه ای و بعد از آن پنبها پلی استر بوده است. لیکن در سال های اخیر، تنوع بسیار بالایی در نخهای چله فرش ماشینی به وجود آمده است که بخشی از آن به دلیل نواسانات و محدودیت های تحمیلی بازار و بخشی به دلیل تغییرات و پیشرفت های به وجود آمده در ماشین آلات مدرن بافندگی فرش ماشینی بوده است.
در یک نگاه کلی، نخهای چله فرش ماشینی را می توان به دو دسته نخهای چله ریسیده شده و نخهای چله فیلامنتی تقسیم کرد که در ادامه، در خصوص هر یک توضیحاتی ارائه میشود.
۱ – ۳ – ۳ – نخ چله ریسیده شده
قدیمی ترین نخ چله ریسیده شده مورد مصرف در صنعت فرش ماشینی، نخ ۱۰۰٪ پنبه ای نمره ۲۰ انگلیسی چند لا بوده است که به نظر می رسد به تقلید از چله فرش دستباف بدین گونه انتخاب شده است. از حدود ۲۵ سال پیش (ابتدای دهه ۷۰ شمسی) متداول ترین و پرمصرف ترین نخ چله فرش ماشینی، نخ نمره ۲۰ پنج لای پنبه اپلی استر با نسبت ۳۵ به ۶۵ درصد (نمره نهایی نخ معادل ۴ انگلیسی یا پنبه ای) می باشد.
این نخ در سیستم ریسندگی الیاف کوتاه یا پنبهای تولید شده و در نتیجه در دسته نخهای ریسیده شده قرار می گیرد. معمولا الیاف پلی استر با طول ۳۸ میلی متر با الیاف طبیعی پنبه مخلوط می شوند.
از جمله دلایل مخلوط کردن پلی استر با پنبه می توان به افزایش استحکام و بهبود ازدیاد طول تا حد پارگی نخ چله حاصل و همچنین کاهش قیمت تمام شده نخ پنبه اپلی استر در مقایسه با نخ ۱۰۰٪ پنبه ای اشاره کرد.
همان طوری که بیان شد، ۳۵٪ از وزن نخ چله متداول فرش ماشینی را الیاف پنبه و 65٪ پلی استر تشکیل می داد. لیکن این نسبت در سال های اخیر دچار نوساناتی شده است.
در برخی مواقع با گران شدن مقطعی قیمت الیاف پنبه و یا سایر محدودیتهای حاکم بر بازار پنبه، از سهم الياف پنبه در نخ چله فرش ماشینی کاسته شده، به میزان پلی استر آن افزوده شده است. یکی از نسبت های پرکاربرد در این مواقع، نسبت ۲۰/ ۸۰، یعنی ۲۰٪ پنبه به ۸۰٪ پلی استر است.
بدیهی است با تغییر نسبت الياف، ویژگی های فیزیکی- مکانیکی نخ حاصل نیز تغییر خواهد کرد. به طور مثال با افزایش درصد پلی استر در نخ چله، علاوه بر افزایش استحکام نخ، ازدیاد طول تاحد پارگی نخ نیز افزایش می یابد.
چنین تغییراتی باعث کش آمدن نخ چله روی ماشین بافندگی فرش و افزایش میزان جمع شدگی طولی فرش ماشینی پس از آهار و تکمیل می شود. علاوه بر تغییرات فوق، افزایش درصد پلی استر چله فرش ماشینی سبب می شود تا میزان جذب آهار برزنت فرش کم شود.
کاهش جذب آهار به نوبه خود سبب سستی ریشه نخ های خاب شده و در نتیجه افزایش احتمال در آمدن ریشه های فرش (به ویژه در فرش هایی با نخ خاب پلی استر یا پلی پروپیلن فیلامنتی) را در پی خواهد داشت.
در حال حاضر، نخهای چله متداول برای بافت انواع فرش های ماشینی با شانه های مختلف، متفاوت بوده دارای مشخصات مندرج در جدول ۳-۱ میباشند.
جدول 3-1- مشخصات نخ های چله ریسیده شده متداول در بافت انواع فرش ماشینی
همان طوری که از مقادیر این جدول نمایان است، با افزایش تراکم شانه، به دلیل کمتر شدن فاصله بین دندانه های شانه ماشین بافندگی، به چله ای ظریف تر نیاز می باشد.
همچنین با تأمل در این جدول، می توان دریافت که تنوع در جنس الياف، درصد مخلوط آنها، نمره نخ های چله و تعداد لای آنها بسیار زیاد است به گونه ای که نمی توان برای آنها قاعده و قانونی تصور کرد.
شاید مهم ترین نکته در خصوص تنوع بیش از اندازه نخهای چله، تنوع ماشین های فرش بافی مدرن و تأثیر بالا و در نتیجه غلبه عوامل اقتصادی و بازار مواد اولیه بر مسائل فنی و ساختاری فرش باشد.
در اینجا باید به نکته مهمی در مورد نمره و تعداد لای نخهای چله ریسیده شده اشاره کرد. نخهای چله سفت باف و شل باف نقش های متفاوتی را در ساختار فرش ایفا نموده، همچنین خواص فیزیکی- مکانیکی آنها با یکدیگر متفاوت می باشد.
چله سفت باف به دلیل آن که در تشکیل ساختار فرش نقش اصلی را بر عهده دارد و ویژگی های آن مستقیما بر خواص فیزیکی – مکانیکی فرش بافته شده تاثیر می گذارد. دارای نخهای ضخیم تری است.
به عبارت بهتر، تعداد لای نخهای چله سفت باف ماشین بافندگی همواره بیشتر از تعداد لای نخ چله شل باف است. به طور مثال، چنان چه نخ چله شل باف دارای نمره ۲۰ پنج لا باشد، نخ چله سفت باف دارای نمره ۲۰ شش یا هفت لا خواهد بود.
۲ – ۳ – ۳ – نخ چله فیلامنتی
امروزه، در مقابل نخهای چله ریسیده شده سنتی و متداول، نخهای فیلامنتی بخشی از بازار نخ های چله فرش ماشینی را به خود اختصاص داده اند. دلایل اصلی ورود نخهای فیلامنتی به کارگاه های چله پیچی و کارخانجات فرش ماشینی عبارتند از:
– مشکلات تهیه الیاف پنبه مناسب
– نوسانات مکرر کیفیت نخهای پنبه اپلی استر ریسیده شده در کارخانجات ریسندگی کشور
– نوسانات شدید حاکم بر قیمت پنبه در بازار داخلی ناشی از تلاطم در سیاست های صادراتی و وارداتی کشور
– افزایش تعداد کارخانجات فرش ماشینی در دهه ۸۰ شمسی و در نتیجه افزایش شدید تقاضا برای نخ چله
– ارزان و در دسترس بودن مواد اولیه کارخانجات تولید نخهای فیلامنتی پلی پروپیلن و پلی استر
-ظرفیت مازاد صنعت نساجی در بخش تولید نخهای فیلامنتی پلی پروپیلن و پلی استر
– ارزان تر بودن نخ فیلامنتی در مقایسه با نخ ریسیده شده
و در اوایل دهه ۸۰ شمسی برای اولین بار، نخهای پلی پروپیلن «بی سی اف» و به دنبال آن «سي إف» توسط برخی کارگاههای چله پیچی در شهرهای کاشان و آران و بیدگل به عنوان نخ چله فرش ماشینی مورد استفاده قرار گرفت.
در آن زمان چله پنبه پلی استر افزایش قیمت شدیدی پیدا کرد. همزمان، بسیاری از کارخانجات تولید نخ خاب پلی پروپیلن بی سی اف به دلیل اشباع بازار با مشکل فروش مواجه بودند.
این امر باعث شد تا تعدادی از صاحبان کارگاههای چله پیچی به فکر استفاده از نخ های بی سی اف پلی پروپیلن سفید (بدون رنگ) به جای نخ پنبه اپلی استر بیفتند.
از آن جایی که پفکی و حجیم بودن نخ بی سی اف مزیتی برای چله محسوب نمی شد، و حتی می توانست مشکلاتی را به همراه داشته باشد، در فاصله زمانی کوتاهی نخهای پلی پروپیلن سی اف (نخهای چندفیلامنتی غیر حجیم، صاف و بدون نقطه جوش) جایگزین نخهای بی سی اف شد.
استفاده از هر دوی این نخها در چله فرش ماشینی، علی رغم ارزان تر بودن نسبت به چله پنبه پلی استر مشکلات زیادی را به هنگام بافت فرش در کارخانجات بافندگی فرش به همراه داشت.
پارگی بیش از حد این نوع نخها، به ویژه در چله سفت باف باعث شد تا برخی کارخانجات فرش ماشینی، علی رغم قیمت پایین تر این نوع چله، آن را از چرخه تولید حذف کنند. آنها معتقد بودند با توجه به سهم کوچک وزن چله در وزن نهایی فرش بافته شده (بین ۵ تا ۱۰٪)، صرفه جویی ناشی از به کار گیری چله فیلامنتی به جای چله پنبه پلی استر بر زیان ناشی از کاهش راندمان تولید غلبه نمی کند.
اما در برخی کارخانجات دیگر، به ویژه کارخانجاتی که فرش ماشینی سبک وزن با شانه یا تراکم پایین (۳۵۰ شانه) تولید می کردند، محاسبات به گونه ای دیگر رقم خورد.
بسیاری از این دسته کارخانجات، چله فیلامنتی را صرفا به عنوان چله شل باف مورد استفاده قرار دادند، تا هم مقرون به صرفه باشد و هم کاهش راندمان تولید رخ ندهد. هر چند بعدها برخی کارخانجات تولید کننده فرش های با تراکم و کیفیت بسیار پایین، از هر دو چله شل باف و سفت باف فیلامنتی استفاده نمودند.
و در اواخر دهه ۸۰ (حدودا سال ۱۳۸۷) نخ فیلامنتی پلی استر به عنوان نخ خاب جدید وارد صنعت فرش ماشینی ایران شد. هر چند این نخ، سال های قبل از آن به مقدار کم و محدود به عنوان جایگزین نخ ویسکوز در فرش های به اصطلاح «گل ابریشم» مورد استفاده قرار گرفته بود.
در ابتدای ورود پلی استر به عنوان نخ خاب به چرخه تولید فرش ماشینی، سناریوی تقریبا مشابه با پلی پروپیلن رخ داد. وفور نخ پلی استرفیلامنتی در بازار و ظرفیت مازاد داخل به علت رکود در بخش های دیگر صنعت نساجی کشور که مصرف کننده ای از نخها بودند، باعث شد تا تولید کنندگان پلی استر فیلامنتی نگاه خود را به سمت من فرش ماشینی که همچنان رو به پیشرفت ورونق بود، معطوف کنند.
آنها نیک دریافتند یکی از اجزای فرش ماشینی که می توان در آن نخهای فیلامنتی پلی استر را استفاده کرد چله است. نخ فیلامنت پلی استر، دارای استحکام بالاتری نسبت به نخ هم نمره پلی پرویل بوده، در عین حال به دلیل چگالی بالاتر، دارای وزنی ۱.۵ برابر سنگین تر از پلی پروپیلن است.
در حال حاضر، چله پلی استر به دو شکل BCF و ATY در صنعت فرش ماشینی استفاده میشود. نخ چله پلی استر نوع BCF، معمولا دارای نمره ای بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ دنیر با تعداد ۹۶ تا ۱۲۵ فیلامنت بوده، در فرش های با تراکم بسیار پایین به کار میرود.
این نوع چله، رواج گسترده ای ندارد و تنها در برخی کارخانجات تولید فرش ماشینی استفاده می شود. در مقابل، نخ چله پلی استر نوع ATY رواج گسترده تری دارد. این نوع نخ فیلامنت پلی استر، کاملا شبیه به نخ های پلی استر خاب فرش ماشینی بوده، دارای نمره ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ دنیر و ۲۸۸ تا ۷۲۰ فیلامنت است.
این نخ توسط ماشین های ذوب ریسی به صورت نخ POY با نمره ۵۰۰ دنیر و تعداد ۹۶ فیلامنت تولید می شود. سپس چند رشته از این نخها به «ماشین تکسچرایزینگ جت هوا» تغذیه شده، هر یک تحت کشش به نخ ظریف تر با نمره ۳۰۰ دنیر تبدیل شده، ضمن مخلوط شدن تکسچره می شوند.
تکسچره شدن نخ، سبب حجیم تر و پرزدار شدن نخ و شباهت بیشتر آن به نخهای ریسیده شده می گردد. ظریف تر شدن و همچنین پرزدار و حجیم شدن نخ چله فیلامنتی سبب جذب بهتر آهار توسط برزنت فرش خواهد شد.
در حال حاضر، علاوه بر کارخانجات تولید فرش ماشینی رویه به رویه، تولیدکنندگان گلیم های ماشینی نیز از چله پلی استر فیلامنتی به وفور استفاده می نمایند. از طرفی تعدادی از تولیدکنندگان فرش ماشینی به ویژه کارخانجات تولید کننده فرش پلی استر (خاب پلی استر)، در تمام چله فرش اعم از شل باف و سفت باف از نخ پلی استر فیلامنتی استفاده می کنند.
در این دسته از کارخانجات، گاه قبل از پیچیدن نخهای پلی استر فیلامنتی بر روی اسنو چله ماشین بافندگی، آن را رنگرزی می کنند. استفاده از رنگهای شبیه به رنگ زمینه نقشه همان فرش یا رنگهای تیره سبب می شود تا پشت این فرشها اصطلاحا سفیدی نزند.
در حالت عادی برخی مواقع، وقتی از چله سفید (یا بی رنگ) استفاده می شود، طرح بافت زمینه یا برزنت فرش به گونه ای است که نخهای چله در پشت فرش روی نخهای پود و خاب قرار می گیرند و در نتیجه نقاط یا خطوط سفید بسیار کوچکی در پشت فرش مشاهده می شود.
تعداد زیاد این نقاط در پشت فرش سبب می شود که پشت فرش از نظر خریدار سفیدتر و به عبارتی غیرعادی به نظر برسد و در نتیجه فرش را معیوب بپندارد. ذکر این نکته ضروری است که رنگرزی چله تنها به چله های پلی استر اختصاص ندارد و هر از گاه، رنگرزی سایر انواع چله فرش ماشینی نیز انجام می شود.
در این جا باید به نکته فنی مهمی اشاره نمود. استفاده از نخ پلی استر فیلامنتی به عنوان چله فرش ماشینی سبب می شود تا به دلیل جذب رطوبت بسیار اندک (صفر) پلی استر، میزان جذب آهار برزنت فرش بسیار کم شود. این کاهش جذب آهار، سبب سستی ریشه نخهای خاب خواهد شد.
بنابراین، احتمال در آمدن ریشه های فرش به ویژه در فرش هایی با نخ خاب پلی استر یا پلی پروپیلن فیلامنتی بسیار افزایش می یابد. این معضل در فرش های ماشینی که هر دو دسته نخهای چله و نخهای خاب از نوع فیلامنتی هستند، به اوج خود رسیده، به شدت روی کیفیت فرش تولیدی اثر منفی بر جای می گذارد.
به طور مثال، در این نوع فرشها، پس از چند بار شستشوی فرش توسط مصرف کننده یا قالیشویی، مقدار زیادی از همان اندک آهار چسبیده به پشت فرش از بین رفته، تعداد زیادی از نخهای خاب (ریشه) به راحتی از فرش جدا می شوند. دقت در استفاده از نوع بافت های خاص زمینه (برزنت) فرش و همچنین نوع آهار و نحوه آهارزنی فرش، می تواند از شدت این معضل بکاهد.
مواد اولیه فرش ماشینی ( فصل 3 ، بخش 1 ) – روش های تولید نخ
مواد اولیه فرش ماشینی ( فصل 3 ، بخش 3 ) – نخ های پود
