گلیم چیست؟
گلیم نوعی دست بافت از تار و پود است که این تار و پود از جنس پشم و کرک حیوانات اهلی مثل گوسفند و بز هستند. در بین عشایر ایران این نوع دست بافت بسیار رواج داشته و سینه به سینه این هنر به نسل امروزه منتقل شده. این هنر که انوع مختلفی دارد از جمله جاجیم و گبه که هر دو با گلیم متفاوت اند.
این دست یافت از کشور های مختلف به ایران آمد و در طول زمان با خلاقیت بافندگان گره های جدیدی ابداع شد که طرح های ظریف تر و زیبا تر محصول هنر دست آنها شد. هرچه بافت گره های گلیم ظریف تر باشد ارزش بیشتری دارد برای این کار از کرک استفاده می کردند و با رنگرزی طرح های مختلف و رنگی تولید می شد. گلیم فرش در ابتدا به رنگ سفید و بی روح بوده ولی بعد تر با توجه به قومیت ها و نوع استفاده رنگ و روح بافت تغییر کرد. ارزش تار و پود به جنس آن است و ضخامت مشخصی دارد که در طی استاندارد های مشخص کاری مرغوب ساخته میشود.
تار می تواند از جنس پنبه یا پشم باشد و پود معمولا از جنس پشم است. میزان لکه پذیری و ماندگاری رنگ گلیم فرش از استاندارد هایی است که می توان فرق جنس مرغوب و نا مرغوب را شناسایی کرد. گلیم ای که امروزه میشناسید کمی مدرن شده که در طراحی داخلی منازل پر کاربرد است.
کاربرد گلیم سنتی در گذشته
گلیم در گذشته به عنوان زیر انداز ای پر کاربرد بوده حتی برای پوشاندن دیوار از آن استفاده میشده. پس می توان گفت کاربرد اصلی گلیم فرش زیر اندازی برای نشستن بوده که عشایر از آن استفاده می کردند. با توجه به اینکه در ابتدا از پوست حیوانات برای تهیه لباس استفاده میشده کم کم در طول زمان مردمان شروع به نخ ریسی کردند و بافندگی سبب تهیه لباس و پوششی مناسب برای عشایر شد.
آنها اندازه های متفاوتی دارد و استانداردی در این خصوص وجود ندارد تنها با توجه به هدف و کاربرد آن بافته میشود. عشایر به عنوان زیر انداز، پوشش و دیوار های چادر خود از آن استفاده می کردند. برای بالا بردن دوام این دست بافت از پشم بز استفاده میشده. چرا که پشم بز ضد بید است و خراب نمیشود. به منظور رنگرزی از رنگ های گیاهی استفاده میشده که طرح گلیم روح و زیبایی داشته باشد.
هر طرح نشاندهنده قومی از عشایر است معمولا طرح های هندسی، گل، حیوانات و خط های راه راه در گلیم به کار می روند. و البته رنگ های به خصوصی نیز وجود دارد تا اقوام مختلف عشایر را از یکدیگر متمایز کند. در واقع هر طرح و رنگ نشان دهنده بخشی از سبک و نوع زندگی عشایر آن منطقه است.
گلیم فرش در دنیای مدرن
همراه با روند تغییر، گلیم از خانه های عشایر به منازل شیک و شهری راه یافت. در دنیای مدرن دست بافت ها از اهمیت بالایی برخوردار هستند. افراد زیادی در سراسر دنیا از وجود گلیم در صنعت مد و زیبایی حمایت کردند. به این صورت کاربرد گلیم از زیر انداز به بخشی برای زیبایی منازل تبدیل شد. پس از ورود این دست بافت سنتی به دنیای مدرن و تغییر کاربرد آن از پوشش و لباس به بخشی هنری برای طراحی منازل نوع نخ آن نیز تغییر کرد.
نخ ها از جنس پشم و پنبه به مواد شیمیایی تبدیل شدند و خبری از رنگ های گیاهی نبود. ولی همچنان زیبایی کار سنتی احساس می شد. برای مثال می توان آن را با چای یا پوست گردو شستشو داد تا ظاهری کهنه به خود بگیرد. فرایند ساخت نخ ماشینی شد و به دنبال آن گلیم ماشینی شد. دوام کار با توجه به کارکرد آن بالاتر رفت و خبری از نخ هایی با ضخامت بالا نبود. این تغییرات سبب تعدد در رنگ ها و طرح ها در بافت گلیم شد.
به کمک بافت ماشینی سرعت تولید بالا رفت و در نهایت گلیم ماشینی در دنیای مدرن جایگاهی مناسب برای خود کسب کرد. انواع گلیم با توجه به بافتی که دارد در هنر مدرن محبوبیت دارد. بافت سوزنی یکی از انواع گلیم بافی است که به دلیل خاص بودن نوع بافت و طرح ظرافت خیره کننده ای دارد. هم اکنون این نوع بافت که سوماک هم نام دارد در تعداد بالا در حال تولید است.
بافت گلیم بافی
گلیم بافی شیوه های مختلفی دارد. با توجه به مناطق زندگی عشایر و کاربرد آن متفاوت بوده اند. طرح های مختلف بخشی از زندگی عشایر را به نقش می کشد که نوع بافت تعیین می کند برای چه قومیتی هستند. هرچند که انواع مختلف خارجی تولید شوند ولی گلیم مرغوب ایرانی همچنان قابل تشخیص است و خودنمایی خودش را دارد. یکی از دلایلی که بافت سنتی محبوبیت بیشتری به نسبت گلیم ماشینی دارد در انتقال روح و عواطف بافنده است.
در هر گره نقشی از هنر بر روی فرش پدیدار میشود که آن را به دست بافتی خاص تبدیل می کند. بافت گلیم سه نوع دارد که عبارتند از بافت ساده، بافت برجسته و بافت ورنی. هر نوع بافت دیدگاهی خاص از هنر را ارائه می کند. برای مثال بافت ساده یک رو است و به طور معمول طرح خاصی ندارد و تنها نقش های هندسی در آن دیده می شود و به ندرت نقش های منحنی در آن وجود دارد. بافت برجسته زمینه ساده دارد ولی برجسته بودن گره های ظاهری خاص و ملموس به دست بافت میدهد که رنگ کار بیشتر به چشم می آید. معمولا پس از اتمام بافت نخ های اضافه چیده میشود و زیبایی کار نمایان میشود.
بافت ورنی نمایان خلاقیت در طراحی است. این نوع بافت طرح به صورت ذهنی بوده و نقشه کشی از قبل آماده نمی شده. زیبایی که بافت ورنی به گلیم میدهد آن را به تابلویی از هنر تبدیل می کند که عدم وجود پرز و یک رو بودن بافت زیبایی را به خوبی به نمایش می گذارد.طرح های موجود در بافت ورنی در هنر مدرن در بین علاقه مندان گلیم بافی جایی برای خود باز کرده عموما طرح به کار رفته در ورنی یا بافت سوزنی حیوانات به صورت هندسی هستند. هم اکنون بافت ورنی گلیم بسیار محبوب است.