کنترل کیفیت فرش تکمیل شده: فرش ماشینی بلافاصله پس از بافته شدن و خروج از ماشین بافندگی، توسط رفوگران ماهر مورد بازرسی و کنترل قرار می گیرد با این وجود، یک مرحله کنترل کیفیت نهایی پس از عملیات آهار و تکمیل فرش ماشینی ضروری به نظر می رسد.
6 – 4- مرحله کنترل کیفیت فرش تکمیل شده
همان طوری که قبلا بیان شد، فرش ماشینی بلافاصله پس از بافته شدن و خروج از ماشین بافندگی، توسط رفوگران ماهر مورد بازرسی و کنترل قرار می گیرد و تا حد ممکن عیوب آن برطرف می شود.
با این وجود، یک مرحله کنترل کیفیت نهایی پس از عملیات آهار و تکمیل فرش ماشینی ضروری به نظر می رسد. دو دلیل برای این امر وجود دارد : اولا عیوبی هستند که احتمالا رفوگر نتوانسته در مرحله قبل از تکمیل آنها را یافته و رفع نماید.
چنین عیوبی پس از تکمیل فرش (به دلیل عبور فرش از مراحل پشت پاک کنی و تمیز کردن) خود را نمایان می سازند. ضمنا در برخی مواقع، عيوب فرش آنقدر کوچک هستند که رفوگر نمی تواند به دلیل پرزآلود و یا ناهموار بودن سطح فرش خام، به راحتی آنها را در مرحله قبل از تکمیل پیدا کند.
این موارد به ویژه در آن دسته از فرش های زیر که دارای نخ خاب مرده شناور هستند، بیشتر به چشم می خورد. ثانيا ممکن است در مرحله آهار و تکمیل، عيوب جدیدی در فرش به وجود آمده باشد که ناشی از عملکرد نامناسب آن مراحل باشد. بنابراین انجام عملیات کنترل کیفیت، رفوگری و رفع عیب پس از محله ها و تکمیل، ضروری است.
بنا به دلایل فوق، کارگران بخش کنترل نهایی با دقت تمام فرش های مهم و تکمیل شده را بازبینی و کنترل می کنند. به این منظور، هر یک از فرش های آهار شده بر روی میز یا زمین پهن شده و فرد متخصص با مشاهده چشمی و گاه با لمس کردن و دست کشیدن بر روی سطح فرش تلاش می کند تا حتی کوچکترین عیوب احتمایز یافته و برطرف نماید.
پس از مشاهده روی فرش، آن را برگردانده، پشت فرش را نیز به دقت بررسی می کند. به جهت حساسیت بالای این بخش، نور کافی برای قسمت کنترل نهایی فرش در نظر گرفته می شود تا کنترل کنندگان بتوانند به راحتی عیوب احتمالی را بیابند
توصیه می شود تا در مرحله کنترل کیفیت نهایی، فرش ها تک به تک بازبینی شوند. در برخی کارخانجات، فرش های آهار شده یکی یکی روی هم باز شده و بازبینی می شوند.
این چنین اقدامی سبب می شود تا سطح خاب هر فرش، توسط أهار پشت فرش بعدی آلوده و کثیف شود و در نتیجه، ظاهر زیبای فرشی که در قسمت تکمیل تراش خورده و تمیز شده است، نازیبا گردد.
نکته دیگر این که، چنان چه در قسمتی از فرش تکمیل شده نبافت مشاهده شود، رفوگر علاوه بر بافتن و ترمیم آن نقاط، کمی آهار آماده را به کمک قلم مو از پشت فرش به نخ های خاب رفو شده میزند تا ریشه های تازه بافته شده، کاملا به برزنت فرش چسبیده و محل ترمیم شده از نظر ظاهری مشابه بقیه قسمت های پشت فرش شود.
در چنین حالتی قیچی کردن نخهای خاب اضافه بر روی فرش، مهارت فوق العاده ای می طلبد. چون بعد از این مرحله عملیات تراش دیگری در کار نیست و سطح نخ های خاب بافته شده می بایست کاملا هم سطح بقیه قسمت های روی فرش باشد
یکی از مواردی که در کنترل نهایی فرش ماشینی اهمیت فراوان دارد، کنترل وزن فرش آمار شده می باشد. این نوع از بازرسی در درجه اول جهت کنترل میزان تراش (شیرینگ) انجام شده بر روی هر تخته فرش صورت می گیرد.
به طور طبیعی، فرش هایی که پس از بافت، سطح صافی دارند نیاز به تراش سنگینی ندارند. تراش سنگین سبب کاهش ارتفاع خاب فرش شده نه تنها بخشی از نخهای خاب را ضایعات می کند، بلکه میزان رغبت مشتری به خرید آن فرش را کم می کند.
علاوه بر آن، با اندازه گیری وزن فرش آهارشده می توان به میزان آهار زده شده به هر فرش و یا مقدار نخ خاب مرده ای که از فرش های زیر جدا شده است، پی برد.
بررسی ابعاد فرش آهارشده از نظر طول، عرض و گونیا بودن گوشه ها، از جمله دیگر مواردی است که در قسمت کنترل کیفیت نهایی فرش تکمیل شده انجام می گیرد.
این اقدام، جهت ارزیابی میزان جمع شدگی فرش در آهار و نیز به وجود نیامدن عیب سر کجی فرش (عيب سرطاقه) حین عملیات آهار و تکمیل صورت می گیرد.
علاوه بر کنترل های فوق، بررسی کیفیت ریشه و زیگزاگ فرش های تکمیل شده از دیگر مواردی است که متخصص کنترل نهایی موظف به انجام آن می باشد.
4-۷- مرحله درجه بندی فرش
پس از کنترل کیفیت نهایی، نوبت به درجه بندی فرش می رسد. این مرحله، از اهمیت خاصی برخوردار است به گونه ای که ماهرترین و مجرب ترین کارگران به ویژه رفوگران، به این قسمت اختصاص می یابند. در این مرحله، کارگران متبحر با بازرسی دقیق و بازبینی نهایی هر تخته فرش، درجه کیفی آن را مشخص می کنند.
به طور طبیعی فرش هایی که هیچ نوع عیبی ندارند، به عنوان «فرش درجه یک» شناخته میشوند. این فرش ها از بقیه فرش های تولیدی جدا شده، برچسب «درجه یک» به پشت آنها چسبانده میشود. ویژگی های فرش درجه یک را می توان به صورت خلاصه به شکل زیر بیان نمود:
- تکرار سیلندر یا تکرار نقشه نداشته باشد.
- شکستگی نقشه در فرش مشاهده نشود.
- پارگی چله در فرش وجود نداشته باشد.
- پارگی نخ پود نداشته باشد
- خط عرضی در اثر دو پودی در پشت فرش مشاهده نشود.
- نبافت ( یا اصطلاحا کرمویی) در پشت فرش مشاهده نشود.
- اشتباه نقشه ( طراحی ) در فرش مشاهده نشود.
- تراش نایکنواخت و زبری سطح در روی فرش وجود نداشته باشد.
- خاب کندگی در روی فرش مشاهده نشود.
- ریش ریش شدگی نخ های خاب ناشی از کندی تیغ برش وجود نداشته باشد.
- فرش دارای پارگی و سوراخ نباشد.
- خاب شکستگی یا پله پله شدن ارتفاع در روی سطح فرش وجود نداشته باشد.
- هیچ گونه خط عرضی و یا طولی در پشت و یا روی فرش مشاهده نشود.
- دو رنگی به ویژه در قسمت های ساده باف ( کف ساده ) مشاهده نشود.
- ارتفاع خواب از حد استاندارد کمتر نباشد.
- ارتفاع خاب در تمام قسمت های فرش یکسان باشد.
- سوختگی خاب در سطح فرش مشاهده نشود.
- رفوگری های کوچک قابل تشخیص نباشد.
- حداکثر اختلاف طولی و عرضی فرش بیش از یک درصد نباشد.
- رو زدگی اهار مشاهده نشود.
- سوختگی اهار و یا تغییر رنگ آهار در پشت فرش مشاهده نشود.
- فرش دارای عیب سر طاقه ( سرکجی) نباشد.
- زیگزاگ فرش مناسب و یکنواخت نباشد.
- ریشه فرش مناسب باشد.
- آهار پشت فرش ریزش نداشته باشد.
بدیهی است چنانچه یک یا چند عیب از عیوب فوق در فرش مشاهده شود، فرش، درجه یک نبوده و بسته به نوع، تعداد و میزان عیوب مشاهده شده، فرش ها به درجه ۱۵ء ۲، ۳، ۴ و یا ۵ درجه بندی خواهند شد.
به جز فرش درجه یک که فاقد هر گونه عیبی است، سایر درجات فرش ماشینی استاندارد خاصی ندارد. معمولا هر کارخانه تولید فرش ماشینی، نظام درجه بندی خاص خود را دارد که تابعی از معیارهای داخلی آن کارخانه می باشد. با این وجود جداول ۴-۱، ۴-۲ و ۴-۳ به ترتیب، مجموعه ای از معیارهای فرش درجه ۱.۵، ۲ و ۳ را به عنوان نمونه هایی از نظام درجه بندی فرش نشان می دهند.
لازم به ذکر است که در ماشین های بافندگی مدرن امروزی، انواع سیستم های کنترلی به گونه ای دقیق بر روی ماشین تعبیه شده اند که پیش از به وجود آمدن اکثر عیوب فوق، ماشین بافندگی متوقف شده، هشدارهای لازم برای رفع عیب به بافنده ماشین داده می شود بنابراین کیفیت فرش های بافته شده بر روی ماشین های مدرن امروزی بسیار بالاتر از فرش های بافت ماشین های ماکویی قدیمی است. در نتیجه فرش های امروزی، به ندرت درجه دار می شوند.
پس از درجه بندی هر یک از فرشها، «برچسب» یا «اتیکت» شامل مشخصات فنی فرش و لوگو یا برند شرکت تولیدی به یکی از گوشه های فرش چسبانده می شود.
اتیکت که حکم شناسنامه فرش را داشته و معمولا از جنس پارچه می باشد، به وسیله چسب مایع به پشت فرش چسبانده میشود. اتیکت های جدید نیز وجود دارند که پشت آنها دارای یک لایه نازک چسب حرارتی می باشد.
با قرار دادن اتیکت بر پشت فرش و کشیدن اتوی داغ بر روی آن، اتیکت به محکمی به پشت فرش می چسبد و به راحتی از آن جدا نخواهد شد.
اتیکت ها معمولا به شکل مثلث قائم الزاوبه و یا مستطیل بوده، به ابعاد و انداردهای مختلف و متنوع تهیه می شوند. معمولا اندازه هر ضلع اتیکت بین ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر متغیر است.
تعدادی از مهم ترین مشخصات فنی فرش شامل درجه فرش، تراکم طولی، تراکم عرضی (شانه)، تراکم گره در متر مربع، جنس نخهای تار (چله)، پود و خاب، ابعاد فرش
طول و عرض، ارتفاع خاب، نام نقشه، تعداد رنگ، رنگ زمینه، نام یا کد فرد تأیید کننده در بخش کنترل کیفیت نهایی، برخی علایم و دستورالعمل های شستشو و نگهداری فرش، بارکد، لوگوی گواهینامه ها و استانداردهای اخذ شده توسط شرکت، آدرس وب سایت شرکت و… بر روی اتیکت درج می شود.
اتیکت فرش ماشینی دارای استاندارد مخصوص به خود می باشد. عملیات اتیکت زنی در برخی از کارخانجات تولیدی در قسمت بسته بندی فرش صورت می گیرد.
4-۸- مرحله بسته بندی
و پس از درجه بندی، به خاطر آسانی در جابه جایی و حمل و نقل فرش ماشینی و هم چنین صرفه جویی در فضای انبار، آن را به دور خود و یا به دور یک لوله مقوایی ضخیم (به قطر ۵ تا ۷ سانتی متر) می پیچند.
این رویه برخلاف رویه متداول فرش دستباف است که عموما آن را قبل از هرگونه جابه جایی، تا می کنند. پیچیدن فرش ماشینی معمولا در راستای طول (چله ها) انجام می شود.
شاید یکی از مهم ترین دلایل آن انعطاف پذیری بیشتر فرش و سهولت لوله کردن آن در راستای چله ها باشد. به دلیل وجود نخهای جوت در عرض فرش و سفت شدن و در نتیجه عدم انعطاف پذیری آنها پس از آمارزنی، لوله کردن فرش ماشینی در راستای عرض بسیار مشکل خواهد بود.
استفاده از لوله های مقوایی ضخیم، به عنوان هسته فرش و پیچیدن فرش به دور آن، می تواند از آسیب های بعدی فرش ماشینی به هنگام حمل ونقل و انبارداری (مانند شکسته شدن کمر فرش) جلوگیری کند.
برای جلوگیری از باز شدن فرش لوله شده، آن را با دو قطعه نخ در دو نقطه (با فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتی متری از دو سر فرش لوله شده) می بندند. اغلب برای پنهان کردن این نخها، از باندرول استفاده میشود.
باندرول ها که نوارهای کاغذی یا پلاستیکی به پهنای ۵ تا ۸ سانتی متر و طول ۷۰ تا ۱۰۰ سانتی متر هستند، محلی برای درج برخی مشخصات فرش و تبلیغ برند شرکت تولید کننده فرش می باشند. هر باندرول روی یکی از نخهای بسته بندی قرارداده شده، دو سر باندرول با چسب نواری به یکدیگر چسبانده میشود.
لوله کردن فرش و نصب باندرول ها، اولین اقدام در مرحله بسته بندی فرش ماشینی می باشد. پس از این اقدام، به منظور جلوگیری از آسیب دیدن و کثیف شدن فرش (به هنگام حمل و نقل و در تمام مدت انبارداری در کارخانه، مغازه و یا منزل)، آن را داخل روکش کیسه شکلی بسته بندی می کنند.
از جمله این آسیب ها می توان به ساییده شدن طره پیچ کناره فرش در تماس با زمین به هنگام انبارداری و جابه جایی، خیس شدن فرش به هنگام بارندگی در کامیون های بدون سقف، کثیف شدن هنگام حمل و نقل، کثیف شدن به دلیل وجود گرد و غبار در داخل انبار یا مغازه و… اشاره نمود.
«روکش» یا «کاور» معمولا از جنس پلاستیک و یا «پارچه بی بافت» می باشد. روکش های پلاستیکی، شفاف و یا شیری رنگ هستند و به صورت لوله ای (بدون درز) در قطرهای مختلف تهیه شده و به بازار عرضه می شوند.
همچنین، کاورهای پارچه ای بی بافت، در رنگهای متنوع تولید شده به واسطه دوزندگی دولبه، به صورت لوله ای در می آیند. هر تخته فرش پس از لوله شدن، داخل یکی از روکشها (کاورها) قرار داده شده، سروته روکش کیسه ای به وسیله نخ یا بستهای پلاستیکی کوچک بسته می شوند.
کاورها محل مناسبی برای درج لوگو یا برند شرکت تولید کننده فرش و همچنین برخی مشخصات فرش تولید شده می باشند که به واسطه چاپ نقوش و متون بر روی کاور صورت می گیرد.
بین کاورهای پلاستیکی و پارچه ای تفاوت هایی وجود دارد. کاورهای پلاستیکی معمولا ارزان تر و بادوام تر بوده، امکان چاپ با تعداد رنگ بیشتر و وضوح بالاتر بر روی آنها وجود دارد.
همچنین امکان نفوذ آب باران به هنگام حمل و نقل در آنها، وجود نداشته و در صورت کثیف شدن هنگام انبارداری یا حمل و نقل، می توان آنها را با یک دستمال نمناک تمیز نمود.
در حالی که کاورهای پارچه ای در صورت کثیف شدن به سختی تمیز می شوند و این کار مستلزم شستشوی آنهاست. البته کاورهای پارچه ای به دلیل سوراخهای ریزی که دارند، امکان تبادل هوا و رطوبت فرش با هوای بیرون را فراهم می کنند.
این مزیت می تواند مانع از کپک زدن آهار فرش شده، در صورت مرطوب بودن فرش به خشک شدن آن در مدت زمان انبارداری یا حمل ونقل کمک کند. مزیتی که کاورهای پلاستیکی فاقد آن هستند.
امروزه بسیاری از تولیدکنندگان فرش به دلایل فوق، کاورهای پلاستیکی را به کاورهای پارچه ای ترجیح داده، برای برطرف کردن مشکل تبادل هوا و رطوبت، سوراخهای کوچکی را بر روی کاورهای پلاستیکی ایجاد می کنند.
مرحله بسته بندی یکی از مراحل زمان بر در فرآیند تولید فرش ماشینی است. از این رو، این مرحله می تواند یکی از گلوگاههای تولید در کارخانجات بسیار بزرگی باشد که روزانه صدها تخته انواع فرش های کوچک و بزرگ و حتی کناره تولید می کنند.
امروزه، با توجه به دو اصل مهم در کاهش هزینه ها یعنی افزایش سرعت و جایگزینی نیروی ماشین به جای نیروی انسانی، مرحله بسته بندی فرش در این دسته از کارخانجات به صورت مرحله ای کاملا اتوماتیک در آمده است.
تمامی عملیات اتیکت زنی، لوله کردن فرش و بسته بندی داخل روکش های پلاستیکی به صورت کاملا مکانیزه و توسط ماشین های خط بسته بندی انجام می شود.
٤-۹- مرحله انبارداری فرش
فرش های تولیدی پس از بسته بندی تحویل انبار کارخانه می شوند. انبار که محلی موقت برای نگهداری فرش تا زمان بارگیری است، دارای شرایط خاصی است که به مهم ترین آنها اشاره می شود:
-حتی الامکان انبار در فاصله مناسبی از سالن تولید قرار گیرد تا در صورت بروز حادثه در یکی از آنها، خسارت احتمالی تشدید نشود.
-بخش هایی مانند آبدارخانه که در آنها لوله کشی گاز بوده یا وسایلی چون اجاق گاز در آنها قرار دارد، در داخل محوطه انبار تعبیه نشود. کلیه نکات ایمنی مربوط به جلوگیری از آتش سوزی به ویژه در زمینه ایمنی کابل های برق، باید به دقت رعایت شود.
-برای انبار سیستم اطفاء حریق ایجاد شود و کپسول های آتش نشانی در محل های مناسب، در دسترس سریع باشد.
– فضای انبار به قسمتهای مختلف برای فرش های مختلف (با ابعاد متفاوت) تقسیم بندی شود تا ضمن شمارش و بارگیری آسان، از اشتباه در خروج فرش و در نتیجه اختلاف آمار موجودی جلوگیری شود. برای صرفه جویی در فضای انبار می توان از طبقه بندی و قفسه بندی عمودی انبار برای فرش های کوچک استفاده نمود.
حتی الامکان از عبور لوله های گاز و آب و نیز کابل های برق قوی از داخل محوطه انبار به ویژه به صورت روکار خودداری شود.
-شرایط دما و رطوبت انبار براساس شرایط استاندارد (دمای بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی بین ۶۰ تا ۶۵./) حفظ شود.
-ساختمان انبار فرش به گونه ای ایمن سازی شود که از ورود و امکان حیات هرگونه حیوانات جونده مانند موش جلوگیری شود.
-نرم افزارهای قوی انبارداری برای اطلاع لحظه ای از آخرین موجودی انبار، مورد استفاده قرار گیرد. هرگونه ورود و خروج کالا به انبار، بلافاصله در سیستم رایانه ای انبار ثبت شود و از ورود و خروج امانی فرش پرهیز شود.
– فرش ها به ویژه فرش های بزرگ، به صورت عمودی (ایستاده) نگهداری شوند و از روی هم قرار دادن فرش ها به خصوص به تعداد زیاد که سبب له شدن و آسیب به فرش های زیری می شود، خودداری گردد.
– از اختصاص همزمان فضای انبار فرش به مواد اولیه (انواع نخ) خودداری شود.
