نخ پود: یکی از اجزای سه گانه تشکیل دهنده ساختار فرش ماشینی، پود است. نخهای پود و عرض فرش (عمود بر نخهای چله) در کنار هم و به طور موازی با یکدیگر قرار می گیرند.
۳-4- نخ های پود
مهم ترین نقش نخهای پود، اتصال نخ های چله فرش به یکدیگر از یک سو و نگه داشتن ریشه خاب از سوی دیگر می باشد. نخ پود، بسته به خواص فیزیکی – مکانیکی خود، اثر مستقیمی بر خواص فیزیکی – مکانیکی مرتبط با عرض فرش ماشینی مانند استحکام فرش در جهت عرض، جمع شدگی عرض فرش در مرحله آهار و تکمیل و… دارد. بنابراین، انتخاب نوع جنس و نمره نخ پود تأثیر بسزایی بر کیفیت فرش ماشینی تولید شده خواهد داشت.
در حال حاضر، دو نوع نخ پود مختلف در بافت فرش ماشینی استفاده می شود: نخهای پود ریسیده شده و نخهای پود فیلامنتی. روش تولید و ویژگی های فیزیکی – مکانیکی هر یک از این نوع نخها متفاوت از دیگری است. از این رو در ادامه، هر یک به طور جداگانه بررسی می شوند.
۱ – ۴ – ۳ – نخ پود ریسیده شده
دسته ای از نخ های پود فرش ماشینی که از دیرباز به طور سنتی مورد استفاده قرار گرفته اند، نخهای ریسیده شده می باشند. این نخها از الیاف استیپل کوتاه و یا بلند تشکیل می شوند.
این الیاف به سیستم های ریسندگی تغذیه شده و در انتها با تابیدن به یکدیگر پود نهایی را به وجود می آورند. در حال حاضر، مهم ترین نخهای پود ریسیده شده مصرفی در صنعت فرش ماشینی ایران، نخهای جوت و نخهای پنبه اپلی استر می باشند.
۱ – ۱ – ۴ – ۳ – نخ جوت
مهم ترین نوع نخ پودی که در صنعت فرش ماشینی استفاده می شود، نخ جوت می باشد. این نخ از الیاف «چتایی» یا «جوت» به دست می آید. لیف جوت، در دسته الیاف طبیعی گیاهی قرار می گیرد.
این الیاف از ساقه گیاه به دست می آید و به همین دلیل، در بین الیاف گیاهی در دسته «الیاف ساقه ای» جای می گیرد. گیاه چتایی، در کشورهای مرطوب و گرمسیری مانند هند، بنگلادش، پاکستان و… می روید.
طول ساقه این گیاه به ۵ متر و قطر آن به ۲ سانتی متر می رسد. الیاف، به واسطه عملیاتی تحت عنوان «تخمیر» که در کنار رودخانه ها و جویبارها انجام می شود، از ساقه گیاه بیرون کشیده شده و سپس خشک می شوند. در ادامه، الياف به کارخانجات ریسندگی منتقل شده برای سهولت در اجرای عملیات ریسندگی مقداری روغن به الیاف زده می شود.
از آن جایی که طول الياف جوت بلند است، از سیستم ریسندگی شبیه به ریسندگی الیاف بلند برای تبدیل آنها به نخ استفاده می گردد. الیاف چتایی به رنگ زرد و قهوه ای مایل به خاکستری بوده، عمدتا به صورت خودرنگ استفاده شده، به ندرت رنگرزی میشوند.
چگالی این لیف 1.5 گرم بر سانتیمتر مکعب (شبیه به پنبه و ویسکوز) می باشد. درصد جذب رطوبت بازیافتی آن بین ۱۲ تا ۱۴٪ است و از این رو، در دسته الياف آبدوست قرار می گیرد. استحکام اینلیف بین ۴ تا ۵ گرم بر دنیرو ازدیاد طول تا حد پارگی آن بسیار کم و زیر ۴٪ می باشد.
چتایی در زمره الياف نسبتا ارزان است و به مقدار کافی در جهان تولید میشود. نخ جوت در تولید کیسه، گونی وف رش ماشینی استفاده میشود. انواع ظریف تر و مرغوب تر این الیاف، که دارای زیر دست نرم تر و ملایم تری هستند، برای تولید پارچه های پرده ای، دکوری و رومبلی به کار می روند.
در حال حاضر، تمام نخ جوت مورد مصرف در صنعت فرش ماشینی ایران، وارداتی است. مبدأ عمده نخ جوت وارداتی به ایران، کشور بنگلادش می باشد. در ایران تنها یک کارخانه ریسندگی نخ جوت در شمال کشور (رشت) مشغول فعالیت بود، که آن هم از اواسط دهه ۸۰ شمسی تعطیل شده است.
نخ جوت، یک نخ منحصر به فرد برای پود فرش ماشینی است. عمده دلایل استفاده از جوت به عنوان پود فرش ماشینی را می توان این چنین بیان نمود:
– استحکام بالای نخ (که استحکام در جهت عرض فرش ماشینی را تأمین و تضمین می کند).
– ازدیاد طول تا حد پارگی کم (میزان جمع شدگی عرض فرش در آهار و تکمیل را به حداقل می رساند).
-چوبی و زمخت بودن (سبب جلوگیری از چروک شدن فرش ماشینی بافته شده در جهت عرض می شود).
مقاومت در مقابل عوامل بیولوژیکی (باعث مقاومت بالاتر برزنت فرش در مقابل عوامل بیولوژیکی مانند کپک، قارچ، بید و… در مقایسه با سایر الیاف طبیعی مانند پنبه و پشم میشود).
– جذب رطوبت بالا (سبب جذب مقدار بالای آهار توسط برزنت فرش شده، در نتیجه ریشه های خاب فرش ماشینی بسیار محکم تر میشوند).
– قیمت ارزان در مقایسه با سایر الیاف مانند پنبه و پشم
– وفور نسبی در بازار و دسترسی نسبتا آسان
معمولا در تجارت، نمره نخ جوت را بر حسب LBS بیان می کنند. LBS وزن 14400 پارد از نخ جوت را بر حسب پوند می گویند (یادآوری: یک بارد معادل ۰/ ۹۱۴۴ متر و یک بوند معادل ۰ / ۴۵۳ کیلوگرم است).
نخ جوت در محدوده بسیار وسیع، از نمره ۴LBS (معادل نمره ۷ / ۲۵ متریک یا ۱۳۹ تکس) تا LBS 30(معادل نمره ۰/967 متریک یا ۱۰۳۳ تکس) و به صورت های تک لا و دولا تولید و به بازار عرضه می شود.
علاوه بر نمره LBS، نمره Lea نیز برای نخهای تهیه شده از الیاف ساقه ای مانند جوت به کار میرود که نوعی نمره غیر مستقیم می باشد. Lea عبارت است از تعداد کلافهای ۱۴۴۰۰ یاردی از نخ جوت که یک پوند وزن داشته باشند. جدول ۳-۲، نحوه تبدیل نمره نخ های مختلف به نمره های متداول نخ جوت یعنی LBS و Lea و برعکس را نشان میدهد.
مهم ترین نمره نخ های جوت مصرفی در صنعت فرش ماشینی ایران عبارتند از: 4.5دولا، ۶، ۸، ۱۰، ۱۳ و ۱۶ یک لا و دولا و همچنین ۱۷ و ۲۴ یک لا. بدیهی است هر چه تراکم فرش ماشینی بالاتر باشد، نیاز به نخ های جوت ظریف تر و یکنواخت تری خواهد بود.
از این رو، مهم ترین عامل برای تعیین کیفیت نخ جوت یکنواختی قطر (ضخامت) آن است. برخی از نخهای جوت، دارای نایکنواختی های زیاد در طول نخ می باشند.
وجود نقاط بسیار کلفت در طول نخ پود، باعث می شود تا نه تنها پشت فرش بافته شده نازیبا گردد، بلکه در فرش هایی که نخ خاب شناور دارند، در مرحله پشت پاک کنی، تیغه های دستگاه پشت پاک کنی با آنها برخورد کرده، فرش را در آن نقطه پاره می کنند.
در مقابل، وجود نقاط بسیار نازک، باعث پارگی نخ جوت در آن نقطه به هنگام پودگذاری شده، کاهش راندمان بافندگی را در پی خواهد داشت. نخ جوت، معمولا بر روی دوکهای چوبی به قطر حدود ۵ تا ۶ سانتی متر و طول تقریبی ۳۵ سانتی متر پیچیده شده، برای حفظ رطوبت آن داخل یک کیسه پلاستیکی قرارداده می شود.
معمولا بوبین کامل، بسیار سفت و به شکل استوانه ای به قطر حدود ۳۵ سانتی متر و وزن بین ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم میباشد. برای حمل و نقل بوبین های نخ جوت، تعداد ۲ یا ۶ بوبین در داخل یک گونی کنفی بسته بندی می شود.
در سالهای اخیر، تولید کنندگان جوت بنگلادش به بسته بندی پالتی روی آورده اند. در این روش، ۹ بوبین نخ جوت روی یک پالت چوبی قرار داده شده سپس ۶ یا ۷ ردیف ۹ تایی دیگر از بوبین های نخ جوت روی آن چیده می شوند.
بنابراین، در هر پالت تعداد ۷۲ بوبین قرار می گیرد. ابتدا، دور تا دور پالت با ورقه های ضخیم کاغذ و سپس با روکش پلاستیکی (نایلون یا سلفون) پوشانده می شود تا بوبین های نخ در مقابل نور خورشید و یا باران محافظت شوند.
وزن هر پالت بین ۱۳۵۰ تا ۱۴۰۰ کیلوگرم است که برای بارگیری، تخلیه و جابه جایی آن از لیفتراک، جرثقیل خودرویی و یا جرثقیل سقفی در کارخانجات استفاده میشود. روش بسته بندی پالتی نسبت به روش گونی، علاوه بر صرفه جویی در مصرف گونی (حداقل ۱۲ گونی به ازای هر پالت)، در زمان بارگیری و تخلیه، تسریع نموده و هزینه های جابه جایی را کاهش میدهد. ضمنا در این روش آسیب کمتری به بوبین های نخ وارد میشود.
از آن جایی که درصد جذب رطوبت نخ جوت بسیار بالاست، قرار گرفتن آن در مقابل نور خورشید و هوای بسیار گرم می تواند مقدار زیادی (تا ۱۰٪) از وزن نخ بکاهد. این امر می تواند اختلاف وزنهایی را به هنگام خرید و فروش ایجاد کند که سبب تعارضات مالی شدید بین خریداران و فروشندگان می گردد.
علاوه بر آن، خشک شدن نخ جوت سبب شکنندگی، خردشدگی، پرزدهی و افزایش میزان پارگی نخ جوت به هنگام پودگذاری خواهد شد که نه تنها سبب افزایش هزینه های ناشی از ضایعات شده، بلکه تأثیر منفی بر راندمان تولید ماشین بافندگی فرش می گذارد.
جدول 3-2- روش تبدیل نمره نخ های تکس(tex) ، دنیر(den) ، انگلیسی (Ne) و متریک (Nm) به نمره های متداول نخ جوت (LBS & Lea) بر عکس
3-4-1-2-نخ پود پنبه و پنبه / پلی استر
یکی از انواع نخ های پود فرش ماشینی، نخ پود ۱۰۰٪ پنبه ای است. معمولا نخ پود پنبه ای، به تنهایی در فرش ماشینی استفاده نمی شود. چون در این صورت فرش بافته شده، در جهت عرض، سفتی نخواهد داشت و به راحتی در جهت عرض، مچاله و چروک خواهد شد.
از این رو، در فرش های تراکم بالا (۷۰۰ شانه به بالا)، ترکیبی از نخهای پود جوت، پنبه و حتی پلی استر استفاده می شود. معمولا ترتیب قرارگیری این نخها یکی به دنبال دیگری است. یعنی ابتدا یک نخ پود جوت، سپس یک نخ پود پنبه ای و در ادامه یک پود پلی استر پودگذاری می شود. این ترتیب به طور مرتب در طی عملیات بافت فرش تکرار می شود.
نخ پود پنبه ای معمولی دارای نمره ۱۰ انگلیسی ۴ ، ۵ لا و یا ۶ لا می باشد و عموما توسط ماشین های ریسندگی «چرخانه تولید میشود. نخ چرخانه (اپن – اند) در مقایسه با نخ رینگ حجیم تر بوده، خاصیت پر کنندگی بهتری دارد. از این رو، در بسیاری از منسوجات مانند پارچه و فرش، از این نخ به عنوان پود استفاده می شود.
امروزه برخی کارخانجات فرش ماشینی، نخ پنبه اپلی استر با نسبت ۸۰ / ۲۰ (۸۰ درصد پنبه به ۲۰ درصد پلی استر) را جایگزین نخ پود ۱۰۰٪ پنبه ای نموده اند. استفاده از پلی استر در مخلوط با پنبه صرفا به خاطر کاهش قیمت تمام شده نخ پود می باشد.
علاوه بر استفاده از نخهای پود پنبه ای نمره ۱۰ انگلیسی، در تولید دستهای دیگر از فرش های تراکم بالا (۱۰۰۰شانه)، از نخهای پود پنبه ای ظریف تر با نمره ۲۰ سه لا و ۴ لا نیز استفاده می شود. در چنین حالتی، برخی کارخانجات فرش ماشینی، گاه نخ ۱۰۰٪ پلی استر ریسیده شده نمره ۲۰ سه لا یا پنج لای رینگ را جایگزین نخ پود ۱۰۰٪ پنبه ای نموده اند.
مزیت استفاده از نخ پود پنبه ای، جذب بسیار خوب آهار است که به محکم شدن برزنت فرش و در نتیجه استحکام ریشه خاب کمک شایانی می کند. در مقابل، نخ پود پنبه ای مضراتی را نیز به همراه دارد. یکی از معایب نخ پود پنبه ای در مقایسه با نخ جوت، جمع شدگی عرض فرش حین عملیات آهار می باشد.
چنان چه مقدار این جمع شدگی که گاه تا ٪۴ می رسد کنترل نشود، کاهش ۱۰ تا ۱۲ سانتی متری در سه متر عرض فرش و در نتیجه معیوب شدن فرش بافته شده را در پی خواهد داشت. البته ذکر این نکته ضروری است که اگر چه می توان جمع شدگی عرض فرش ناشی از پود پنبه ای را کاهش داد، اما نمی توان به صفر رساند.
و نکته مهم دیگری که باید به آن اشاره کرد، مضرات استفاده از نخ پود پنبه پلی استر و یا حتی ۱۰۰٪ پلی استر به جای نخ پود ۱۰۰٪ پنبه ای است. در چنین حالتی، نه تنها جذب آهار برزنت فرش بیشتر نخواهد شد، بلکه میزان جمع شدگی عرضی فرش حین آهار نیز افزایش خواهد یافت.
۲ – ۴ – ۳ – نخ پود فیلامنتی پلی استر
یکی دیگر از انواع نخ های پود مصرفی در صنعت فرش ماشینی، نخ پود پلی استر فیلامنتی است. این نوع نخ پود، معمولا از نوع پلی استر فیلامنتی تکسچره شده به روش جت هوا یا اصطلاحا ATY است و نمره ای بین ۹۰۰ تا ۲۰۰۰ دنیر دارد.
استفاده از این نوع پود، چندان توصیه نمی شود چون جذب آهار آن بسیار کم (در حد صفر) بوده، باعث سرخوردن ریشه نخ خاب در داخل برزنت و در نتیجه بیرون آمدن آسان نخ خاب از ساختار فرش بافته شده می گردد.
نخ پود پلی استر، به دلیل خواص فیزیکی -مکانیکی و قیمت مناسب آن، یکی از بهترین گزینه ها برای نخ پود مجازی در تولید گلیم های «خاب حلقه» می باشد. در چنین حالتی، از نخ پلی استر فیلامنتی ۹۰۰ دنیر استفاده شده، پس از تشکیل حلقه ها، نخ پود مجازی از داخل بافت گلیم بیرون کشیده میشود.
نخهای پود بیرون کشیده شده، به دلیل تکه تکه بودن و طول کوتاه خود (حدود 3.5 متر طول) معمولا به صورت ضایعات در آمده، توسط کارخانجات گلیم بافی به فروش می رسند.
مواد اولیه فرش ماشینی ( فصل 3 ، بخش 2 ) – نخ های چله (تار)
مواد اولیه فرش ماشینی ( فصل 3 ، بخش 4) – نخ های خاب
