زیلو: میبد به عنوان مرکز اصلی بافندگی زیلو می باشد. زیلو یکی از قدیمی ترین صنایع دستی یزد است به عنوان شهر جهانی صنایع دستی ثبت شده است. فرش سنتی ایران یعنی زیلو ، از دو سال پیش در فهرست گنجینه های ملی ایران و پس از آن شهر میبد در فهرست جهانی ثبت شده است.
قدیمی ترین زیلو، متعلق به تقریباً 800 سال پیش می باشد و اکنون در موزه زیلوی میبد نگهداری می شود. همچنین سه نوع زیلو مختلف در سطح شهر وجود دارد که از نظر الیاف و رنگ باهم متفاوت اند.
در آستانه فراموشی ، این هنر که عمدتا به مناطق بیابانی تعلق دارد، چند سال پیش در میبد احیا شد و هم اکنون بیش از 200 نفر در میبد در این صنعت مشغول به کار هستند.
بافت که اکثراً شبیه به گلیم است ، معمولاً با الگوهای مربعی ، در رنگهای محدود ، به عنوان پوشش کف در خانه ها و گهگاه مساجد دیده می شود. ماده اولیه زیلو نخ است و تهیه این نخ به عنوان اولین بسیاری از مراحل ساخت پارچه زیلو در نظر گرفته می شود.
به همین دلیل است که این هنر و صنعت اساساً در مناطقی که دارای کشاورزی هستند بیشتر متداول است و نخ پنبه ای که در آن استفاده می شود محلی تولید می شود.
استان یزد دارای محیطی بسیار گرم و خشک است و زادگاه بسیار مناسبی برای زیلو در تاریخ است. زیرا علاوه بر الگوهای زیبا و رنگهای منحصر به فرد ، از این پارچه های دستی به عنوان پوشش کف و نور سرد استفاده می شود. همچنین طبق اسناد تاریخی قدیمی ترین قطعه باقیمانده زیلو متعلق به مسجد جامع میبد است.
ماشین آلات زیلو بافی بسیار شبیه به گلیم فرش است. نقوش برجسته ای که در این دست بافته وجود دارد، در ساختمان های معماری ایران نیز دیده می شود. نقوش هندسی و گل دار دو گروه اصلی از طرح های زیلو هستند و لوزی و مربع و صلیب در بین طرح های هندسی آن غالب هستند.
زیلو معمولاً از دو طرح “گلدانی” و “محرابی” تشکیل شده است. نوع سوم الگوهای آن کاملاً بی نظیر است که معمولاً در بازار با دو رنگ تهیه می شوند و یکی از آنها سفید است.
سه ترکیب رنگ رایج در زیلو: سفید و آبی، قرمز و آبی و یا سبز و قرمز است. مهمترین کاربرد زیلو کاربری زیر انداز و پوشش کف زمین است. علاوه بر خانه ها، به دلیل سادگی و آرامشی که در طرح و نقش آن وجود دارد بسیار مناسب مساجد نیز هست.
علاوه بر این ، در سالهای اخیر شاهد استفاده های جدیدی از زیلو مانند کیف و کوسن بوده ایم که باعث رونق بیشتر این صنایع دستی باستانی در سرزمینهای بیابانی ایران شده است.
گروهی متشکل از سه متخصص شورای جهانی صنایع دستی، در اکتبر سال 2017 به میبد رفتند و از کارگاه های مختلف زیلو بافی، موزه ی زیلوی میبد، گالری هایی با نمایش عکس ها و اسناد ثبت شده از تولید باستانی زیلو در این شهر، بازدید کردند و با تأیید اینکه هنر زیلو بافی یک هنر و صنعت گسترده در میبد است و بسیاری از مردم هنوز در این صنعت فعالیت می کنند، پرداختند.
رئیس شورای جهانی صنایع دستی در آسیای اقیانوس آرام افزود: در پی تمامی مراحل تولید زیلو در میبد ، دریافته است که تمام مراحل پیش نیازهای زیلو و زیلوبافی به خودی خود در این شهر انجام می شود.
وی ضمن ابراز خرسندی از دانستن اینکه کارگاه ها و کلاس هایی برای آموزش این هنر باستانی در میبد وجود دارد گفت: هنر زیلوبافی باید در بازار جهانی شناخته شود و تصمیم نهایی به اختیار شورای جهانی صنایع دستی خواهد بود.
تنها یک ماه پس از بازدید نمایندگان شورا از این شهر، سید مصطفی فاطمی ، معاون میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی یزد اعلام کرد که این شهر به عنوان شهر جهانی زیلو ثبت شده است.
شورای جهانی صنایع دستی (WCC) از سال 2014 اقدام به راه اندازی شبکه ای از صنایع دستی خلاق کرد. ایران، واقع در منطقه آسیای اقیانوس آرام ، برای اولین بار به تحت نام های تبریز- شهر جهانی قالی بافی- و اصفهان -شهر جهانی صنایع دستی- در لیست کتیبه ی سال 2015 ظاهر شد.
میبد پس از تبریز، اصفهان، سیرجان، لالجین ، کلپورگان ، مریوان و مشهد به ترتیب به عنوان هشتمین نماینده ایران به ترتیب به عنوان شهرهای جهانی قالی بافی، صنایع دستی، گلیم، سفال، سفال دستی، پاپوش های کلش و سنگهای قیمتی در لیست خواهد بود.
معاون میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی ایران نیز اظهار داشت: روستای آباده و خورشاد در این فهرست برای منبت کاری های چوبی و حوله بافی در این لیست درج خواهد شد.