مقدمات بافندگی :فرش ماشینی مانند هر کالای دیگر، فرآیندی تولیدی شامل مراحل متعدد دارد. در این فصل تلاش می شود تا به ترتیب، مراحل مختلف تولید فرش ماشینی بیان شده، جزئیات مربوط به هر مرحله تشریح گردد.
1 – 4 – مقدمه
فرش ماشینی مانند هر کالای دیگر، فرآیندی تولیدی شامل مراحل متعدد دارد. در هر مرحله، ماشین آلات و تجهیزات خاص آن مرحله همراه با دانش فنی و مهارت حاصل از تجربه، به کار گرفته می شوند تا آن مرحله با موفقیت طی شود.
در این فصل تلاش می شود تا به ترتیب، مراحل مختلف تولید فرش ماشینی بیان شده، جزئیات مربوط به هر مرحله تشریح گردد.
۲ – 4- مرحله مقدمات بافندگی
اولین مرحله در فرآیند تولید فرش ماشینی، «مقدمات بافندگی» است. در این مرحله مواد اولیه مورد مصرف در بافت فرش ماشینی که شامل نخهای چله، پود و خاب می باشد،آماده سازی می شوند.
از آن جایی که هر یک از نخ های چله، پود وخاب فرش بر روی بوبین های خاصی پیچیده و به بازار عرضه می شوند، بنابراین باید طی عملیات مختلف به صورت بسته های نخ قابل استفاده در ماشین بافندگی فرش در آیند.
این عملیات می تواند شامل چله پیچی، بوبین پیچی، کپس پیچی و تابندگی باشد. البته تمامی انواع مختلف این عملیات لزوما بر روی نخهای مصرفی انجام نمی شود و تعدادی از آنها متناسب با سطح تکنولوژی ماشین بافندگی مورد استفاده، غیرضروری بوده و قابل حذف از مرحله مقدمات بافندگی هستند.
۱ – ۲ – ۴ – چله پیچی
یکی از اجزای مهم تشکیل دهنده فرش، «نخ تار (چله)» می باشد. برای تشکیل دسته ای از نخهای تار متناسب با نیاز ماشین بافندگی، تعداد زیادی (هزاران) سرنخ چله بهطور موازی در کنار یکدیگر قرار داده شده بر روی یک غلتک بزرگ به نام «غلتک چله اسنو» پیچیده می شوند.
غلتک چله، یک غلتک با محور فلزی تو خالی به قطر حدود ۱۵تا ۲۵ سانتی متر و طولی در حدود ۱۰۰ تا ۲۵۰ سانتی متر است که در دو سر خود دارای فلانژ است. فلانژ، صفحه فلزی دایره ای است که در دو انتهای غلتک چله مانع از ریزش نخ می شود.
به عملیات فوق الذکر که طی آن نخهای چله از روی بوبین ها باز شده بر روی غلتک چله پیچیده میشوند، «چله پیچی» می گویند. به طور کلی دو روش چله پیچی وجود دارد: «چله پیچی مستقیم» و «چله پیچی غیرمستقیم یا بخشی» در روش مستقیم، نخ های چله از روی بوبین های داخل قفسه دستگاه چله پیچی باز شده و پس از عبور از تنشنر، میله های راهنما و شانه، مستقیما بر روی غلتک چله پیچیده می شوند (شکل ۴-۱).
تصویر 1-4- نمونه ای از ماشین چله پیچی مستقیم
به عبارت دیگر همزمان، تمامی تعداد سرنخ های مورد نیاز به طور موازی با یکدیگر و هم زمان بر روی غلتک پیچیده می شوند. به همین دلیل سرعت تولید در چله پیچی مستقیم بالاتر از چله پیچی بخشی است. در این ماشین، نخ ها پس از عبور از قفسه از لابه لای دندانه های شانه زیگزاگ عبور می کنند.
استفاده از شانه در مسیر عبور نخ سبب تنظیم و رعایت فاصله بین نخها و در نتیجه یکنواختی تراکم چله (در عرض بافت) میشود. هم چنین برای تنظیم عرض چله (فاصله عرضی بین اولین و آخرین سرنخ چله) از شانه استفاده میشود.
با فشردن شانه و کم کردن عرض آن، نخ های چله به یکدیگر نزدیک می شوند. حاصل چنین عملی متراکم ترشدن نخها و در نتیجه کوچک شدن عرض چله می باشد. برای بزرگتر کردن عرض چله، شانه زیگزاگی بازتر میشود. عرض چله متناسب با عرض مورد استفاده در بافت ماشین فرشبافی می باشد.
تعداد سرنخ های موجود بر روی هر غلتک چله متناسب با عرض بافت، تراکم عرضی فرش (شانه) و تعداد نخ چله در هر دندانه شانه انتخاب می شود. به طور مثال برای فرش ۷۰۰ شانه که در هر دندانه شانه ۴ نخ چله عبور می کند و عرض فرش با حاشیه ۳/ ۱۰ متراست، تعداد ۸۶۸۰ سرنخ چله که حاصل ضرب سه عدد مذکور می باشد، موردنیاز خواهد بود.
از آنجایی که معمولا چهار غلتک چله در پشت ماشین بافندگی قرار می گیرد، تعداد سرنخ چله روی هریک از غلتکها باید یک چهارم عدد فوق یعنی ۲۱۷۰ سرنخ باشد.
کامل بودن تعداد سرنخها هنگام چله پیچی بسیار مهم است. چنان چه یکی از نخهای چله پاره شوند و چله پیچی ادامه داشته باشد، بعدأ حین عملیات بافندگی عیب «رگه» ناشی از عدم وجود یک سرنخ چله در پشت فرش بافته شده مشاهده خواهد شد که سبب معیوب شدن فرش بافته شده می گردد.
از این رو برای هر یک از سرنخها، سنسور پارگی جداگانه ای بر روی قفسه ماشین تعبیه شده است. به محض پاره شدن یکی از نخها، سنسور نخ مربوطه بلافاصله فرمان نوشت پیچش جده (سوئد ماشین) را صادر می کند.
اپراتور با پیدا کردن هر دو سر نخ پاره شده و گره زار نه به يکدیگر، مجددأ ماشین چله پیچی را به کار می اندازد. در چله پیچی بخشی، برخلاف چله پیچی مستقیم تمامی سرنخ ها به طور همزمان بر روی غلتک چله پیچیده نمی شوند.
بلکه نخ های باز شده از روی بوبین های داخل قفسه، پس از عبور از قسمت های مختلفی چون میله های راهنما، تنشنرها و شانه، به صورت بخش بخش بر روی درام شیب دار (تامبور) پیچیده شده و در نهایت پس از اتمام بخش های مورد نظر، کلیه سرنخها همزمان از روی درام شیب دار باز شده و بر روی غلتک چله منتقل می شود.
در برخی کارخانجات به مرحله پیچش چله بر روی تامبور «چله پیچی» و به برگردان آن بر روی غلتک چله، «نورد پیچی» می گویند. تعداد سرنخ و عرض چله در تمامی بخش ها یکسان و متناسب با عرض بافت و تراکم چله نهایی انتخاب می شود.
معمولا در چله پیچی بخشی صنعت فرش ماشینی، تعداد سرنخها در هر بخش بین ۲۵۰ تا ۵۱۰ و عرض هر بخش بین ۲۰ تا ۷۵ سانتی متر متفاوت است. شکل (۲-۴) تصویر هر دو قسمت چله پیچی و نوردپیچی یک نمونه از ماشین چله پیچی بخشی را نشان میدهد.
تصویر 2-4- نمونه ای از ماشین چله پیچی بخشی
امکان پیچیدن تعداد بالاتر سرنخ بر روی غلتک در روش چله پیچی بخشی وجود دارد و به همین دلیل معمولا تعداد سرنخ چله در چله پیچی بخشی بیشتر از چله پیچی مستقیم است.
همچنین دقت، یکنواختی و کیفیت در چله های پیچیده شده به روش بخشی بالاتر از چله پیچیده شده به روش مستقیم است. در مقابل مدت زمان پیچیدن یک غلتک چله به روش چله پیچی بخشی در مقایسه با چله پیچی مستقیم طولانی تر خواهدبود.
در بافندگی، نخهای چله پس از عبور از میل میلکهای قاب ورد، از لابه لای دندانه های شانه ماشین بافندگی عبور داده می شوند. بنابراین همواره تحت سایش ناشی از حرکت رفت و برگشتی شانه می باشند.
این سایش به مرور سبب لاغرشدن نخ چله و پاره شدن تعدادی از نخها خواهد شد. برای برطرف کردن این معضل در بافندگی پارچه، قبل از بافت به نخ چله آهار می زنند.
آهار مانند روکش روی نخ چله را پوشانده و مانع از سایش آن می شود. در زمانهای قدیم برای موم اندود کردن نخهای چله در بافندگی فرش ماشینی از قالبهای موم استفاده می شد اما امروزه حین عملیات چله پیچی به نخهای چله، پارافین مایع می زنند.
این عمل سبب می شود تا سطح خارجی نخ های چله روغنی و نرم شده، به هنگام حرکت رفت و برگشتی شانه، سایش روی نخ های چله به کمترین مقدار خود برسد.
برای پارافین زنی نخهای چله، یک تشتک حاوی پارافین مایع و یک غلتک یا نورد غوطه ور در آن، در چله پیچی تعبیه می شود. محل قرار گرفتن قسمت پارافین زنی بین قفسه ماشین چله پیچی و درام (غلتک چله) می باشد.
نخ های چله قبل از پیچش روی درام یا غلتک اسنو) از روی غلتک آغشته به پارافین مایع عبور نموده، پارافین را به خود جذب می کنند. پارافین مایع روغنی بی رنگ است و بنابراین ظاهر نخ آغشته به پارافین با نخ خام تفاوت چندانی ندارد.
نکته مهم در این جا میزان پارافین منتقل شده به نخهای چله می باشد. از آن جایی که قیمت پارافین مایع در مقایسه با قیمت انواع نخ چله فوق العاده ارزان تر است، آغشته کردن بیش از حد نخهای چله به پارافین مایع نوعی تقلب محسوب میشود.
علی رغم این که مرحله چله پیچی به ظاهر مرحله ای ساده و فاقد پیچیدگی های خاص به نظر می رسد، لیکن کیفیت پیچش نخهای چله روی غلتک چله عامل بسیار مهم و تأثیرگذار بر کیفیت فرش تولیدی می باشد.
برخی از عیوب بسیار مهم به وجود آمده در فرش های ماشینی بافته شده ناشی از عدم دقت در چله پیچی و کیفیت پایین چله ماشین بافندگی بوده، هیچ ارتباطی به عملکرد ماشین بافندگی و یا کارگران این بخش ندارد. به
طور مثال عیب سرکجی فرش (یا عیب سرطاقه) که در آن دو ضلع فرش به یکدیگر عمود نبوده و با یکدیگر زاویه میسازند، به دلیل یکسان نبودن کشیدگی یا تنشن چله پیچیده شده روی غلتکها می باشد.
۲-۲-4۔ بوبین پیچی
نخ های خاب از نوع ریسیده شده (مانند اکریلیک) و چه از نوع فیلامنتی (مانند پرو پیلین و پلی استر)، به صورت بوبین های بزرگ چند کیلویی به بازار عرضه می شوند. جیب بزبين هایی مستقیما قابل تغذیه به قفسه ماشین های بافندگی فرش نیستند.
در به ماشین های مدرن فرش بافی، بوبین های بسیار بزرگ نخ باید به بوبین های کوچکتر و سیر تبدیل شوند. در عین حال، در ماشین های بافندگی قدیمی، نخهای خاب بر روی به سزر های کوچکی به قطر حدود ۲ سانتی متر و طول ۱۴، ۱۷ و یا ۲۲ سانتی متر پیچیده می شوند.
بنابراین قبل از تغذیه نخ خاب به ماشین های بافندگی قدیمی، یک مرحله «بوبين بیچی» یا برگردان کردن نخ از روی بوبین های بزرگ بر روی ماسوره های کوچک الزامی است. این عملیات بر روی ماشین های بوبین پیچی ساده انجام می شود که در شکل (۴-۳) تصویر نمونه ای از آن آمده است.
تصویر 4-3- نمونه ای از ماشین بوبین پیچی
در این ماشین، نخ از روی بوبینی که در قسمت پایین دستگاه بوبین پیچ قرار گرفته است باز شده، پس از عبور از چند راهنما، گره گیر و «تنشنرهای دیسکی» روی ماسوره یا دوک پیچیده میشود.
برای ایجاد حرکت رفت و برگشتی نخ بر روی ماسوره، غلتک یا اصطلاحا درام حرکت دهنده ماسوره از نوع شیاردار انتخاب می شود. نخ به هنگام پیچش، بالإجبار داخل شیار افتاده و مسیری رفت و برگشتی در طول ماسوره را طی می کند.
چنین حرکتی سبب می شود تا نخ به طور یکنواخت در سرتاسر طول ماسوره توزیع شده از روی هم پیچیده شدن آن در برخی نقاط ماسوره جلوگیری شود.
۳ – ۲ – ۴ – کپس پیچی
عملیات کپس پیچی تنها در کارخانجات تولیدی دارای ماشین بافندگی ماکویی مورد نیاز است. در این نوع از ماشین های فرش بافی که عمدتا قدیمی هستند، ماکو وظیفه پودگذاری را به عهده دارد.
ماکو یک قطعه چوبی قایقی شکل است که بسته نخ پود (جوت) را در جهت عرض ماشین بافندگی با خود حمل می کند. بسته نخ بدون بوبین را که قابل جاسازی در داخل ماکو است، «کپس» می نامند.
نخهای جوت معمولا بر روی بوبین های بزرگ چندین کیلویی به بازار عرضه می شوند که باید به بسته های کوچک نخ جوت تبدیل، تا قابل جاسازی داخل ماکو شوند. این عملیات بر روی ماشین کپس پیچ انجام میشود.
تصویر نمونه ای از این ماشین در شکل (۴-۴) آمده است. این ماشین که دارای تعداد ۶ تا ۱۲ چشمه است، کاملا مکانیکی و دارای مکانیزم های ساده و قدیمی می باشد.
در این ماشین، نخ جوت از روی بوبین هایی که روی زمین قرار گرفته اند باز شده، پس از عبور از راهنماها، بر روی یک محور در حال چرخش که میلهای فلزی به طول حدودأ ۴۰ سانتی متر و با سطح مقطعی مربعی شکل است، پیچیده می شود.
ابعاد میله از انتها به ابتدا مانند یک هرم کوچک تر می شود تا کپس پیچیده شده بر روی آن به راحتی از داخل آن خارج شود. امروزه با توجه به منسوخ شدن ماشین های بافندگی ماکویی و جایگزینی آنها با ماشین های بدون ماکوی راپیری در اکثر کارخانجات تولید فرش ماشینی (به جز تعداد اندک)، ماشین های کپس پیچی نیز از رده خارج شده اند. بنابراین عملیات کپس پیچی در کارخانجات امروزی وجود ندارد.
۴ – ۲ – ۴ – تابندگی
نخ های خاب فیلامنتی پلی پروپیلن و پلی استر مورد مصرف در تولید فرش ماشینی، ان نوع «چندفیلامنتی» هستند. تعداد فیلامنتها در هر نخ خاب فیلامنتی می تواند از ۹۶ تا ۱۲۵ فیلامنت در نخ پلی پروپیلن و از ۲۸۸ تا ۵۹۶ فیلامنت در نخ خاب پلی استر متفاوت باشد.
این نوع از نخ های خاب، هنگامی که به صورت دستهای مسیر بین قفسه (کریل) تا قسمت بافت ماشین بافندگی فرش را طی می کنند، در تماس با یکدیگر و حتی در تماس با هوا، دارای بار الکتریکی می شوند.
این بارهای الکتریکی سبب جمع شدن الکتریسیته ساکن روی تک تک فیلامنت ها و در نتیجه نخ خاب می شوند. از آن جایی که تمام فیلامنتها بار همنام دارند، یکدیگر را دفع کرده از یکدیگر فاصله می گیرند.
این دافعه بین تعداد زیاد فیلامنتها، سبب حجیم شدن نخ یا اصطلاحا پف کردن آن می شود. بنابراین زمانی که نخ به منطقه بافت ماشین بافندگی می رسد، نمی تواند به راحتی از سوراخ میل میلکها و دندانه شانه عبور کند.
بنابراین پشت میل میلکها و شانه بافندگی گیر کرده، گلوله و سپس پاره میشود. از این رو علی رغم فیلامنتی و محکم بودن نخ های خاب، میزان نخ پارگی حین بافت افزایش یافته، راندمان تولید در بافندگی به شدت کاهش می یابد.
حتی در حالتی که نخ خاب پلی پروپیلن از نوع بی سی اف (BCF) و نخ خاب پلی استر از نوع تکسچره جت هوا (ATY) باشد، چنین مشکلی می تواند اغلب سبب کاهش تولید گردد.
یکی از راه های غلبه بر این مشکل، تاب دادن به نخ خاب فیلامنتی قبل از بافندگی است. در اثر تابندگی نخ، فیلامنتها به یکدیگر فشرده شده، از حجیم شدن و پف کردن نخ جلوگیری به عمل خواهد آمد. میزان تاب بسیار کم و معمولا بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ تاب در متر می باشد.
برخی مواقع جهت بهبود عملکرد نخ به ویژه در مورد نخهای خاب پلی استر فیلامنتی تکسچره شده به روش جت هوا (ATY)، پس از انجام عملیات تابندگی یک مرحله تثبیت حرارتی نیز بر روی نخ صورت می گیرد.
برای تاب دادن نخ از دو نوع ماشین تابندگی استفاده می شود: ماشین تابندگی رینگی و ماشین تابندگی «تو- فور – وان»”. ماشین تابندگی رینگی که در حال حاضر کمتر استفاده می شود، مکانیزم بسیار ساده ای دارد و شبیه به ماشین ریسندگی رینگ، براساس استفاده از شیطانک و عینکی به نخ تاب می دهد.
در مورد روش تابندگی در ماشینهای تو- فور – وان نیز در فصل قبل توضیحات مفصلی ارائه شده است.
مواد اولیه فرش ماشینی ( فصل 3 ، بخش 7 ) – رنگرزی نخ های خاب
مراحل تولید فرش ماشینی ( فصل 4 ، بخش 2 ) – مرحله بافندگی فرش ماشینی
